تاریخ شفاهی«اراک» در خطر رونویسی
تاریخ انتشار: ۲۸ آبان ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۴۳۰۵۶۴
«امروزه جوانان دیگری هم وارد عرصه نوشتن تاریخ شفاهی اراک شده‌اند اما بیشتر به شکل رونویسی و گردآوری است و کمتر پژوهشی و محققانه است.»
به گزارش خبرنگار ایمنا، عراق عجم دیروز و اراک نوین امروز؛ مرکز استان مرکزی ایران است و فتحعلی شاه قاجار آن را پایه گذاری کرده است.
شهری در مرکز ایران که از جمله اهداف بنای آن، ایجاد محوطه‌ای نظامی و قلعه‌ای جنگی در بین بخش‌ها و مناطق فراهان، دولاخور، کزاز، سربند، شراء و گاپله بوده است و به مروز و با گذشت زمان، به شهری صنعتی بدل می‌شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
درباره این خطه نوشتهاند که اولین فردی که عراق را اراک خواند، میرزا آقاخان کرمانی بوده که این عنوان را نیز در یک تک بیت معرفی کرده است.
عروس جهان است ملک اراک / که سرتاسرش مشک بیز است و خاک
شهری که اقوام و حتی اقلیت‌های دینی مختلفی در آن زندگی می کرده‌اند و می‌کنند و گویش‌ها و لهجه‌هایی که به این شهر هجرت کرده‌اند، تنوع بالایی دارند.
همچنین آثار تاریخی متعددی در استان مرکزی و روستاهای شهر اراک برآمده از دل تاریخ وجود دارد که همچنان مقصد گردشگری خیلی از مسافران و محققان است.
در این رابطه و کمی بیشتر درباره پیشینه اراک و آثار تاریخی آن با یوسف نیک‌فام، نویسنده، محقق و پژوهشگر مقیم این شهر گفت‌وگو کرده‌ایم، که مشروح آن را از نظر می‌گذرانید.
از سابقه آثار نوشتاری تاریخی درباره اراک و محققان این حوزه برایمان بگویید.
بیشتر کتاب‌ها و آثار موجود در این رابطه مرتبط با اراک و تاریخ و فرهنگ این شهر است. قدمت این شهر به حدود ۲۱۰ سال قبل و دوران قاجاریه می‌رسد.
نخستین بار پیشگامانی همچون زنده‌یاد ابراهیم دهگان از دبیران قدیمی شهر اراک که چندین جلد کتاب درباره اراک، استان مرکزی، پیشینه تاریخی روستاها و ساختار اراک نوشتند. سپس مرتضی ذبیحی تاریخ اجتماعی اراک را نوشت که او نیز دبیر بازنشسته بود و کتاب وی جز منابع اصلی اراک شناسی است.
امروزه اما بیشتر کتاب‌های معاصر به گردآوری روی آورده‌اند و چیز تازه‌ای برای ارائه ندارند. اما در همین زمینه علاوه بر مجموعه کتاب‌هایی که نام بردم یک چهره غیراراکی بنام «رضا وکیلی تبریزی» در دوران قاجاریه که مدتی در شهر اراک مأمور بوده است، کتابی به نام «تاریخ عراق و سلطان آباد» درباره اراک قدیم نوشته است.
این کتاب قبل از مرحوم دهقان نوشته شده و بعدها توسط فردی بنام ستوده تصحیح شده و بازنشر می‌شود. این جز اولین آثار پژوهشی مرتبط با اراک است که یک نویسنده تبریزی به رشته تحریر در آورده است.
امروزه جوانان دیگری هم وارد عرصه نوشتن شده اند اما بیشتر به شکل رونویسی و گردآوری است و کمتر پژوهشی و محققانه است.
همچنین فرد دیگری به‌نام محمدرضا محتاط مجموعه‌ای بنام «سیمای اراک» را در چهار جلد نوشته است. در مجموع این چهار شخصیت از قدیمی‌ترین محققان و نویسندگان مرتبط با اراک بزرگ هستند.
منظور از اراک بزرگ همین استان مرکزی امروزی است؟
خیر؛ ریشه کلمه اراک که آن زمان منطقه‌ای وسیع بوده و از استان کردستان تا مناطقی در نزدیکی اصفهان به‌عنوان اراک بزرگ شناخته می‌شده است؛ بعدها با تقسیم بندی استانی، نام‌ها تغییر نام پیدا می‌کنند.
شهر امروزین اراک، از زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط شخصی بنام «یوسف‌خان گرجی» که سپهدار نظامی شاه قجری بوده از طرف پادشاه مأمور می‌شود، تا این منطقه را از نظر نظامی و اقتصادی تثبیت کرده و اقتدار خود را گسترش دهد. یوسف خان نیز ارا ک را پایه‌گذاری می‌کند.
این خطه، جز معدود شهرهایی است که ساختار شهری کهن و شطرنجی شکلی دارد. سیستم فاضلاب، بازار و امور مذهبی، فرهنگی و آموزشی آن به تفکیک و منظم بوده و ساختار هندسی منظمی داشته است.
ابتدای شکل‌گیری از این شهر نوساز استقبال چندانی نمی‌شده است. یوسف‌خان گرجی با زور و اجبار روستانشینان را به شهر کوچ می‌داده و آنها را وادار به مهاجرت می‌کرده است. همان زمان هم روستاییان شب‌ها به روستا باز می‌گشته‌اند و حاکم اراک دوباره آنها را به شهر باز می‌گردانده است. پس از مدتی شهر ساختار منطقی و منظمی پیدا می‌کند که حتی از شهرها و استان‌های اطراف به این شهر مهاجرت می‌کنند. از جمله شماری از ارامنه مقیم اصفهان یا خانوارهایی از شهرهای کاشان، یزد، خوانسار و دیگر مناطق اطراف اراک.
همین زمان اراک به مرکز مناسبات تجاری توسعه می‌یابد و به دلیل پیشینه فرش‌بافی در ساروق از روستاهای قدیمی این خطه یا در منطقه شازند رونق می‌گیرد. اراک به مهمترین منطقه بافت، تولیدو تجارت فرش در ایران تبدیل می‌شود.
در همان دوران حکومت قاجاریان؟
بله؛ در آن دوره تعدادی از نمایندگان مراکز بزرگ تجاری دنیا وارد اراک می‌شوند تا در تجارت فرش مشارکت کنند. اراکی‌های مقیم این شهر هم تولید و بافت فرش داشته‌اند، بنابراین آن شهری که کسی اشتیاقی به سکونت در آن نداشت، به‌قدری رونق می‌گیرد که حتی تاجران فرش دیگر شهرها از تبریز، یزد و کاشان به اراک می‌آیند و در این شهر شعبه می‌زنند.
نزدیکی اراک به پایتخت دیروز و امروز ایران در رونق کسب و کار و تجارت این منطقه تأثیر نداشته است؟
این موضوع هم مؤثر بوده و رونق زیادی به آن داده است تا جایی که مراکز تجاری زیادی از مرکز به این شهر می‌آیند و در آن فعالیت می‌کنند.
علاوه بر این رونق تجاری، اراک در کشاورزی هم دستی در آتش دارد. انگور این دیار نمونه و بی‌نظیر است. روستای هزاوه زادگاه امیرکبیر در نزدیکی شهر اراک، مرکز تولید بهترین انگور و تاکستان‌های ایران است. همچنین روز اراک به خاطر صدارت امیرکبیر نامگذاری شده است.
امروز هم فرش اراک همان جایگاه و رونق سابق را دارد؟
خیر؛ فرش اراک جایگاه گذشته را ندارد. بخشی به خاطر رقابت و بی‌تدبیری‌ها بوده و حتی فرش در ایران رقابت پذیری سابق خود را از دست داده است اما تاکستان‌های انگور استان مرکزی و اراک کیفیت مرغوبی دارند که زبانزد عام و حاص است.
در عرصه تاریخی وضعیت شهر اراک چگونه است؟
ساختمان و سازه بازار این شهر با قدمت پایه گذاری اراک برابری می‌کند. این بازار جز اولین سازه‌هایی است که در این خطه بنا شده و همچنان با تغییراتی محدود به همان شکل دیروز حفظ شده است.
اما روستاهای استان مرکزی خیلی پیش از این بازار هم آثاری دارند. روستای انجدان آثاری از دوران اسماعیلیه دارد و مقابر امامان اسماعیلیه در آن واقع شده است. مقبره شاه عریب و بقعه شاه قلندر در این روستا است. حمام چهارفصل آن هم به موزه تبدیل شده و بنیانگذار آن حاج محمدابراهیم خوانساری در اواخر سلسله قاجار است. وی این حمام را به دلیل حضور اقلیت‌ها در اراک می‌سازد. حمامی با ویژگی‌های خاص در ایران که بخش اقلیت آن از قسمت اختصاصی مسلمانان جدا است.
جالب است بدانید که اقلیت‌هایی از ارامنه و یهودیان در این دیار حضور داشته‌اند و دارند و حتی روستاهایی مانند مارون یا مهاجران بودند که ارمنی نشین هستند.
نقطه عطف توسعه اراک از چه زمانی اتفاق افتاد؟
وقتی توسعه اراک را بررسی می‌کنیم می‌بینیم ساخت اولیه آن مربوط به دوران قاجار است اما نقطه عطف آن دورانی است که راه آهن سراسری به اراک می‌رسد و مبادلات تجاری با شهرهای اطراف آن بیشتر می‌شود.
وقتی راه آهن به اراک می‌رسد شهر به نام سلطان‌آباد معروف بوده و پس از آن با افتتاح ایستگاه راه آهن به‌نام اراک، این منطقه نیز به نام همان ایستگاه معروف می‌شود.
مرحله دیگر، نوزایی صنعتی با ساخت و احداث کارخانه ماشین سازی و آلومینیوم سازی در اراک است که ناگهان شهر پوست می‌اندازد و چهره عوض می‌کند. اراکی که آن را با تاکستان‌های بزرگ و فضاهای سبز و دلنشین می‌شناختیم، به یکباره و باتوسعه کارخانه‌ها و صنایع رشد می‌کند. سال ۱۳۴۱ ماشین سازی اراک افتتاح می‌شود و به مرور و باپیشرفت صنعت، این چهره جدید گسترش می‌یابد.
بعد از انقلاب هم این روند ادامه می‌یابد. همچنان وقتی از نام اراک برده شود، ساختار صنعتی آن به ذهن متبادر می‌شود. بخش بزرگی از کارگران و فعالان این صنایع از اراک و روستاها هستند. زمانی شاهد هستیم که طبقه سنتی به طبقه متوسط و کارگر تبدیل می‌شود. همه این‌ها چهره شهر را تغییر می‌دهند. عوض شدن چهره شهر، خرده فرهنگ‌هایی را وارد اراک می‌کند و ما می‌بینیم ارتباطاتی شکل می‌گیرد که اراک، را به اراک امروزی تبدیل می‌کند. کمی بعد فضاهای آموزشی و دانشگاه‌های این شهر، گسترش پیدا می‌کنند.
نخستین دانشگاه اراک در دهه ۵۰، مدرسه عالی «علوم مرجان» است که یک مدرسه فنی است و امروزه تبدیل به دانشگاه اراک شده است.
اراک با دیگر شهرها چه تفاوت‌هایی دارد؟
ما فرهنگ غالبی در اراک نمی‌بینیم چون ساختار آن از یک فرهنگ خاص نشأت نمی‌گیرد. فرهنگ غالب؛ زبان، آداب، موسیقی، لباس و حتی غذای خاص خودش را دارد. همه این‌ها را در اراک بزرگ می‌توان مشاهده کرد.
هر چند گویش اراکی داریم اما خیلی نمی‌توانیم بگوییم فرهنگ غالبی در این شهر حاکم بوده است، به‌ویژه بعد ازا نقلاب وبا گسترش شهر و مهاجرت‌های بیشتر، فرهنگ غالبی دیده نمی‌شود.
اما اراک بزرگ همچنان منطقه‌ای تأثیرگذار و استراتژیک از نظر صنعتی و علمی است که چهره‌های علمی و فرهنگی در آن رشد کرده‌اند.
اراک امروز چه وضعیتی دارد؟
اراک شهری آشفته و ملغمه‌ای از فرهنگ‌های مختلف با گویش‌های متنوع است. از نظر توسعه شهری نامتوازن است؛ جایی که گسترش صنعت را شاهدیم اما در عرصه فرهنگ و هنر توجه و توسعه چندانی را در اراک شاهد نیستیم. مراکز فرهنگی به اندازه‌ای که باید جدی گرفته نشده‌اند و از دیدگاه من که اراک زادگاه من است، تعلقات گذشته از بین رفته‌اند.
شاید بهتر است بگوییم این تعلقات در کلان‌شهرها به این سمت رفته و همه شهرها در حل شبیه شدن به هم هستند. اراک هم تنها نام کلانشهر را یدک می‌کشد اما ساختار و شباهت چندانی به این عنوان ندارد
چه باید کرد؟
اراک شهری ناشناخته است و این به پژوهش‌ها باز می‌گردد. پژوهش‌های مستقلی که بدون کمترین حمایتی انجام شده و به نوعی هویت بخشی کرده و چهره شهر را از نظر تاریخ شناسانده است. اراک ناشناخته است اما درباره محله‌های تهران کار تحقیقی صورت گرفته است.
برای این شناخت غفلت شده و بزرگترین آسیب کنونی، ناشناخته بودن اراک است.
مسئولان در این میان چه وظیفه‌ای دارند؟
گاهی بهتر است دولت کاری نکند! اما گاهی باید حمایت کند و تسهیل‌گر باشد و زیرساخت تحقیق و مطالعه را فراهم کند. اسنادی داریم که مرتبط با اراک است اما قابل دسترس نیست و اگر فردی بخواهد درباره اراک تحقیق کند زحمات زیادی را باید متحمل شود تا بتواند به یک سند دست یابد. مهمترین بخش این است که آنها تسهیل‌گری کنند
بهتر است بخشی از منابعی که مرتبط با اراک هست در همین شهر نگهداری و ساماندهی شوند. همچنین محققان بتوانند اسناد مرتبط در کتابخانه ملی را به سهولت دریافت کنند و از آن بهره ببرند.
کد خبر 614148منبع: ایمنا
کلیدواژه: استان مرکزی اراک آثار تاریخی تاریخ ایران کلانشهر اراک دوره قاجار راه آهن ایستگاه راه آهن ارامنه اصفهان شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق مرتبط با اراک استان مرکزی درباره اراک اراک بزرگ شهر اراک
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۴۳۰۵۶۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
ممانعت شورای شهر از قطع درختان
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز اراک؛ عضو شورای شهر اراک گفت: درختان نقش مهمی را در زندگی انسان و محیط اطراف دارند و از جمله مزایای آن می‌توان به تولید اکسیژن، ایجاد فضای مناسب و تلطیف و تنظیم دمای هوا، تثبیت خاک و کاهش آلودگی برای زندگی اشاره کرد.
چگینی افزود: قطع درختان قطعا نقش بسیار مخربی را در محیط زندگی ما دارد که حوزه مدیریت شهری تلاش دارد به هیچ عنوان درختان قطع نشود و برای پروژه‌های شهری نسبت به جابجایی درختان اقدام شود.
به گفته چگینی در صورت نیاز به قطع درختان برای ساخت و ساز‌های شهری، میزان خسارت وارده تخمین زده می‌شود و بنای تصمیمات ما بر این است که نسبت به توسعه فضاهای شهری اقدام شود.
چگینی در خصوص بلوار شهید آنجفی و قطع درختان این بلوار هم گفت: قرار بوده بر اساس مصوبات شورای ترافیک دوربرگردانی در این محل ایجاد شود که گویا استعلامات به طور کامل انجام نشده و این موضوع در دست بررسی شورای اسلامی شهر است.
حمله به نمازگزاران در گذره هرات افغانستان/ ۶ نفر شهید شدند